15 december 2020

Heb je je wel eens afgevraagd waarom mensen in grote getale naar Jomanda gingen? Lourdes bezoeken, of gebedsgenezing ondergaan? Het kan toch niet zo zijn dat ze op die wijze werkelijk genezing vinden?

Dat kan echter wel degelijk! Daarbij moet je bedenken dat de ziektemanifestaties van mensen die vroeger onder de meer algemene term ‘hysterisch’ vielen – iets dat tegenwoordig een ‘somatisch-symptoom stoornis'(SSS) wordt genoemd – voor het merendeel niet te wijten zijn aan lichamelijke problemen. Het is ternauwernood bewust rol-gedrag waarin ze uiting kunnen geven aan psychische problemen. Het psychiatrisch handboek DSM 5 schat het voorkomen van deze problematiek in de algemene bevolking op 5-7%. Dat wil dus zeggen dat minstens 1 op de 20 mensen er in min of meerdere mate last van kan hebben.

Wonderbaarlijke genezingen hebben met het placebo-effect gemeen dat ze de patiënt suggereren in een andere rol te stappen, dwz ander gedrag te vertonen. We gaan in een volgende column in op de wijze waarop ze dit doen, een wijze die veel met (zelf)hypnose te maken heeft. De ‘behandeling’ vindt plaats zonder wat de Engelsen ‘adding insult to injury’ plegen te noemen. Zeggen dat de symptomen ‘niet echt’ zijn, zoals sommige artsen doen, helpt de patiënt – die wel degelijk wat mankeert! – alleen maar van de regen in de drup. Bovendien zijn de symptomen WEL echt: de patiënt is daadwerkelijk verlamd, blind, heeft verschrikkelijke pijnen of is ongelooflijk moe. Er is alleen niets te vinden bij lichamelijk onderzoek.

Daarbij moet aangetekend worden dat ook M.S. ooit werd gerekend tot wat men tegenwoordig SSS noemt. Ook bij artsen is er nu eenmaal sprake van voortschrijdend inzicht. Het feit, echter, dat mensen genezen worden door – of verlichting vinden bij – mensen als Jomanda, is een aanwijzing dat SSS op z’n minst een rol speelt in hun problematiek. Kenmerkend is daarnaast dat de getoonde symptomen dramatisch zijn en de medische mode van de dag op de voet volgen.

Zo waren er 200 jaar geleden de nodige patiënten die in een bepaalde houding verstijfden en zo dagen konden blijven staan of liggen. Er is zelfs een voorbeeld beschreven waarbij zo’n aanval een vrouw overkwam tijdens de omhelzing van haar man, die vervolgens eveneens gedwongen was om uren in die houding te blijven staan.

Ook kwam het in die tijden voor dat mensen dood leken te zijn. Zelfs een spiegeltje voor de mond liet niet zien dat ze ademden, noch was er aantoonbare hartslag. Omdat men vreesde dat er mensen levend begraven zouden worden in zo’n toestand, deed lange tijd het gebruik opgeld dat een ter aarde bestelling pas mocht plaatsvinden na het waarnemen van een kadaver-geur.

Zulke zaken zie je niet veel meer, tegenwoordig. De betreffende patiënten passen hun rol aan aan het verwetenschappelijkte medische discours. Daarom zijn ze soms ook moeilijker te onderscheiden van patiënten bij wie de symptomen m.n. op lichamelijke problemen zijn gebaseerd.

Daarnaast zijn er altijd wel artsen te vinden die een theorie hebben over de lichamelijke oorzaak van het lijden en die deze zelfs met laboratorium-onderzoeken denken te kunnen aantonen. Er ontwikkelen zich patiënten-verenigingen waarbij slechts een select groepje artsen betrokken is – de rest van de medische wereld kan zich niet vinden in de aanpak en uitleg. Er heerst in die verenigingen niet zelden een vijandige houding naar artsen in het algemeen, die – immers – ‘niet geloven’ dat de ziekte ‘echt’ is. Zo’n vereniging krijgt al vlug sektarische trekjes.

De parallellen met de recovered memory (RM) beweging – inmiddels varend onder de vlag van trauma & dissociatie – zijn opmerkelijk. Dit is wat er gebeurt als wetenschap een geloof wordt: de groep gelovigen zondert zich in woord, daad en geschrift af van de rest van de wetenschappelijke gemeente. Ze beschikt over eigen ‘peer reviewed’, ‘wetenschappelijke’ tijdschriften. Ze vormt wat men in moderne termen ‘een bubble’ noemt, waarin onwelgevoeglijke informatie hetzij niet wordt toegelaten, hetzij wordt zwartgemaakt. Ze zijn, kortom, gedissocieerd van de rest van de wetenschappelijke wereld.