IN THE AGE OF NARCISSISM
8 juni 2021
De voortekenen van de naderende slachtoffer-cultuur waren er al. We beschreven eerder het sociaal psychologische proces van het mythologiseren van de Holocaust. Maar daarnaast – hoewel ermee verweven – is er sprake geweest van sociologische verschijnselen, die met terugwerkende kracht als voorbode kunnen worden aangemerkt van de glans die het slachtofferschap later verwierf.
In 1963 sprak Martin Luther King zijn beroemde rede: „I have a Dream…” Het mede op Gandhi gebaseerde gedachtegoed (in die tijd) van King baseerde zich niet op ‘slachtofferschap’ – hoewel daar wel enige reden toe was. Eén van de kern-gedachten was de erkenning dat de mens per definitie imperfect is. In religieuze termen: elk mens is behept met zonden. De blanke, maar ook de zwarte medemens. King ging niet in op de verleiding te mythologiseren: de werkelijkheid op te splitsen in karikaturale uitersten van goed en kwaad, van slachtoffer en dader. Zijn droom behelsde integratie:„…..One day, right there in Alabama, little black boys and black girls will be able to join hands with little white boys and white girls as sisters and brothers. I have a dream today!”
Niet veel later kwam de tegencultuur op stoom. Het woord zegt het al. Sinds het uiteenvallen van de extended family en als gevolg van de stedelijke secularisering, was de focus meer op het individu dan op de gemeenschap gericht. Daar kwam bij dat kinderen in well to do middenstandsgezinnen – op geleide van boeken over de anti-autoritaire opvoeding (dr. Spock) – weinig in de weg werd gelegd. Ook maatschappelijk gezien waren hun bedjes gespreid: velen gingen op kosten van pa en ma studeren.
En toen trad daar – in de babyboom-generatie – de VERVREEMDING op, een fenomeen dat we onder de noemer ‘de-realisatie’ kennen als een dissociatief symptoom. Kort samengevat: het gevoel de wereld vanaf een afstand waar te nemen, maar er nauwelijks deel van uit te maken. Misschien – vraagt de leek zich af – was de transitiefase naar een volwassen leven te gladjes verlopen? Wat moeite kost is meer waard, leert ons de theorie van de cognitieve dissonantie.
Op zoek naar een tegenstander om je ‘Zelf’ aan te slijpen, dus. Dat werd de maatschappij. De vele acties en protestmarsen die werden gelanceerd in die tijd, hadden denkelijk niet primair tot doel de maatschappij te veranderen, maar om woede en boosheid van de daken te schreeuwen en zich zodoende als outsider te profileren. Aandacht te krijgen. Zichzelf relevant te voelen.
Men ging zich qua kleding en qua gedrag identificeren met de echte outcasts: met armen, Vietnamezen of zwarten. Er is in de V.S. zelfs een poging gedaan om te fuseren met de radicale zwarte Black Panther beweging. Een poging? De tegenbeweging heeft in de vorm van ‘New Left’ op z’n knieën gelegen om zich te mogen aansluiten. Hoe bizar en potentieel gevaarlijk de voorstellen van de andere groep ook waren.
Dat alles getuigt niet zozeer van een wens om maatschappelijke verbeteringen te bewerkstelligen, maar van een coup om de vermeende morele superioriteit van het slachtofferschap te claimen. In ons boek zullen we beschrijven hoe de slachtoffer-cultuur ons geleidelijk aan onder de huid is gekropen. Het verschijnsel is geïnstitutionaliseerd. Zowel uit goede bedoelingen als uit geldelijk en professioneel gewin.
We zien deze twee zielen in één borst dezer dagen geëxposeerd bij Sywert van der Lienden. Je zou het kunnen zien als een vorm van dissociatie. Het verschijnsel is sinds Festinger (1957)** echter beter bekend als cognitieve dissonantie.
De slachtoffer-cultuur bestaat uit een paar eenvoudige basisprincipes:
-ELKE MENSELIJKE TOESTAND DIE AFWIJKT VAN VOLMAAKTE ZORGELOOSHEID EN GELUK IS EEN (PSYCHISCHE) ZIEKTE. (Over het medicaliseren van ‘la condition humaine’ en welke gevolgen dat heeft: meer in ons boek).
-EEN ZIEKTE IS EEN AANDOENING WAAR JE ZELF GEEN SCHULD AAN HEBT. Je bent er als het ware het slachtoffer van. Je hebt recht op hulpverlening! Op compensatie! Op begrip, als je eens over de schreef gaat.
Wel eens gehoord van het ‘Battered Woman Syndrome’ (BWS)? Het betreft vrouwen die mishandeld worden door hun mannen. In plaats van hun hebben en houden bij elkaar te pakken en de voordeur achter zich dicht te trekken, komt het met enige regelmaat voor dat zo’n vrouw haar kwelgeest vermoordt. Op grond van het feit dat ze BWS hebben, worden de meesten vrijgesproken of krijgen een milde straf.
– HET SLACHTOFFERSCHAP ONTSLAAT JE VAN PLICHTEN.
– HET SLACHTOFFERSCHAP IS EEN TEKEN VAN EEN MOREEL HOOGSTAANDE INBORST
– HET IS JE PRIMAIRE IDENTITEIT. Je hele leven draait er om. En het leven van anderen ook
