PSYCHODYNAMISCHE THERAPIE

14 mei 2021

Therapie voor dissociatieve stoornissen is van oudsher geënt op het gedachtegoed – of eigenlijk: de gedachtespinsels – van Freud. De meeste GZ-therapeuten die zich bezighouden met DIS-patiënten baseren zich – ondanks hun gefleurt met Pierre Janet – op de psychodynamica: één van de meer ‘succesvolle’ loten aan de psychoanalytische stam.

Let wel: met succesvol bedoelen we bepaald niet de effectiviteit van de therapie. Die valt niet eens te meten, omdat de begrippen die eraan ten grondslag liggen te warrig omschreven worden. Het succes betreft met name de mate waarin de psychodynamica zich als de wijze magier van therapeutenland manifesteert. En het feit dat psychoanalyse weliswaar niet wordt vergoed, maar de psychodynamica – die zich van dezelfde kronkelredeneringen bedient – wel. Als het paard van Troje is het de vesting van de psychiatrie binnen gesleept. De morbide redeneringen die eruit voortkwamen kleuren nog steeds het landschap.

Samengevat komt de theorie erop neer dat wij – als mensen – bespeeld worden door onbewuste krachten (het dynamische onbewuste) die we niet zonder hulp de baas kunnen worden. Gelukkig is daar de therapeut, een ingewijde in de tempel van het onbewustzijn, die door middel van duiding, het prevelen van hermetische teksten en schier goddelijke ingevingen de verdedigingslinies van het onbewuste weet te omzeilen.

Een voorbeeld van een onnavolgbare psychoanalytische redenering komt van een volgeling en chroniqueur van Freud, Ernest Jones*, die, vrijelijk improviserend naar aanleiding van een krantenartikel over twee geliefden die de dood vonden in de Niagara-waterval, het volgende proza uit…kakte, zullen we het noemen, met het oog op de inhoud van de tekst. (en dit is er slechts een greep uit):

… “the act of defecation is … apt to acquire the significance of a sexual projecting … this connotation … is especially closely associated in the unconscious with the act of passing flatus (gas) …this …idea of penetration to a distance, is sometimes conceived by children as constituting the essential part of coitus …The latter fantasy would … be particular well adapted to find expression, together with the other coprophilic [extreme interest in feces], sadistic, and incestuous tendencies referred to above, in the love condition of dying together.”

Op basis van deze interpretatie van de schaarse gegevens: een echtpaar per ongeluk verdronken, waarover Jones beschikte kun je je werkelijk afvragen waarom een psychoanalyse jaren en jaren in beslag moet nemen. Het is zo gefikst, immers? De initialen van een patiënt alleen al lijken ons in de meeste gevallen ruim voldoende stof te zullen opleveren.

Te beginnen met Freud hebben psychoanalytisch geörienteerde therapeuten altijd gedacht dat hun eigen ‘freie Einfälle’ de steen der wijzen vormden in de therapie. Dit feit is niet wezenlijk veranderd nu de psychodynamica zegt zich ook bij de biologische psychiatrie prima te kunnen aansluiten**. Dat moge dan typerend zijn voor hun eclectische houding, het is niet denkbaar dat de ingrepen die psychodynamische therapie uitvoert om een cliënt te voorzien van een geheel herzien en ééndimensioneel levensverhaal, een bijdrage kunnen leveren aan diens herstel.

Want vergis je niet: nog steeds is de psychodynamica niet gericht op de toekomst, maar op het verleden. Nog steeds denken DIS-therapeuten dat ze uitspraken kunnen doen over de vroege jeugd van hun cliënt, op basis van diens huidige problematiek. De ‘vrije associatie’ van zowel cliënt als therapeut behelst niet meer of minder dan het terug-redeneren in een veronderstelde causale reeks – die rechtsstreeks zou hebben geleid tot de problemen. Als domino-stenen in een rij, die door een enkel duwtje omvallen.

De psychodynamica doet een poging de geest weer in de fles krijgen. Het scheutje melk in de thee weer in het melkkannetje. In feite probeert ze de muziek te herleiden tot één enkele toon. In deze tijd waarin steeds duidelijker wordt dat het leven bestaat uit nauwkeurig op elkaar afgestemde feed back systemen, denken zij oprecht dat ze van de complexe persoonlijkheid die elke volwassene is, kunnen terugredeneren naar één wezenlijke oorzaak die aan diens problemen ten grondslag ligt.

Opvallend is dat de waan van de dag of die van de therapeut een grote vinger in de pap heeft, waar het gaat om de uitkomst van het betreffende ‘introspectieve traject’. Was het bij Freud vaak de ‘primal scene’*** die aan de basis bleek te liggen van de problemen die een volwassene ervoer, tegenwoordig stuit men al vlug op SRM (Satanisch Ritueel Misbruik) of alien abduction. De associaties zijn zo vrij nog niet.

Deze tekst is bedoeld om het subjectieve karakter van DIS-therapie eens en temeer te benadrukken, zie vorige post. Als er één therapie geen enkele objectieve basis heeft en louter en alleen berust op blinde zielewroeterij en exorcisme, dan is het wel de psychodynamische.

*Jones, E. (1964). Essays in applied psychoanalysis. New York: International University Press.
** https://psycnet.apa.org/record/2005-02871-000
*** Het als jong kind getuige zijn van sex tussen de ouders, gekoppeld aan begrippen als ‘onbewuste penisnijd’ of ‘angst voor de castrerende moeder’.