26 mei 2021
Een emotie is een passioneel-cognitieve appreciatie van een reële of verbeelde (sociale) situatie. Een bij de gelegenheid passend vertoon aan emoties vormt een belangrijk bestanddeel van sociale processen. Emoties kunnen zich verbaal uiten: door te huilen, te lachten, te schreeuwen, of te benoemen. De meeste mensen zijn tevens opmerkelijk goed in het interpreteren van nonverbale emotionele lichaamstaal. Deze draagt bij aan de authenticiteit van iemands ‘performance’, aan de manier waarop hij of zij overkomt.
Tevens bieden emoties de gelegenheid zich met een ander te identificeren, of althans empathische gevoelens te koesteren. Emoties ontstaan op het snijvlak van lichaam, geest en context – en als een reactie op fysieke of psychische gebeurtenissen. Deze kunnen fictief en imaginair van aard zijn, zoals boek of film die ontroeren, of een spannend verhaal dat voor het slapen gaan wordt voorgelezen. Het kan echter ook real life gebeurtenissen betreffen.
Daar waar mensen uit het niets worden overvallen door emoties die ze niet kunnen plaatsen, is er vaak pathologie in het spel. Evenals bij het ontbreken van geëigende emoties zoals dat voorkomt bij alexithymia – geen woorden hebben voor emoties – en schizofrenie.
Schizofrenen – aldus de ontdekker van dit ziektebeeld, Eugen Bleuler* – kunnen hun gehele levensverhaal opschrijven zonder ook maar een spoortje emotie te vertonen. Hun lijden en hun gedragingen worden erin beschreven alsof het iemand anders betreft. De resulterende autobiografie doet denken aan de beschrijving van een natuurkundig experiment.
Emoties hebben daarnaast een belangrijke energetisch kant. Dit maakt dat ze de mens in beweging kunnen krijgen (het Latijnse ‘emovere’). Het Nederlandse begrip ‘bewogen’ wordt niet zelden gebruikt om de aangeslagen toestand aan te duiden, waarin emoties zich manifesteren. Het krachtenveld van emoties was al aan Darwin** bekend, die beschrijft hoe uitgeputte mensen zich soms door hun verbeelding in een geëmotioneerde toestand manipuleren, die hen vervolgens de kracht schenkt door te gaan.
Voor de hoger-energetische toestand van emoties zijn lichamelijke verschijnselen verantwoordelijk. Het betreft hormonen als (nor/)adrenaline en het autonoom zenuwstelsel. DIS-therapeuten als Bessel van der Kolk zien de lichamelijke functies van een emotie m.n. in het teken van ‘vechten en vluchten’, in geval van een dreiging. Dat is een eendimensionele voorstelling van zaken. Ook bij positieve emoties is er letterlijk vaak energie nodig om ‘in beweging te komen’: dansen, springen, juichen, zingen.
Onder de verschillende emoties ligt globaal eenzelfde toestand van lichamelijk aangeslagen zijn. Er valt niet uit lichamelijke parameters op te maken of het een vrolijke, verdrietige, kwade, of verwachtingsvolle emotie betreft.*** Het benoemen van de emotie is een sociaal-cognitief proces, dat de context waarin de lichamelijke bewogenheid optreedt koppelt aan de adequatie emotie.
Proponenten van de ’theorie van de structurele dissociatie’ moeten zich dus realiseren dat hun goedbedoelde ‘psycho-educatie’ de cliënt op een verkeerd been kan zetten, in die zin dat hij of zij niet alleen (de bron van)haar emoties verkeerd duidt, maar deze ook gaat toeschrijven aan herinneringen.
* Bleuler, E. (1911). Dementia Praecox oder Gruppe der Schizophrenen.
** (Ch. Darwin (1965). The expression of the emotions in man and animals. (blz 79, 80)
*** https://faculty.babson.edu/krollag/org_site/soc_psych/schachter_epineph.html
Mensen met alexithymia voelen de lichamelijke processen van een emotie wel. Ze kunnen deze alleen niet duiden.