HET ONDERSCHATTE EFFECT VAN PUBLICITEIT

10 mei 2021

Naar aanleiding van Argos, 8 mei: The Keepers

In 2017 lanceerde Netflix een serie die sindsdien regelmatig wordt aangehaald om te illustreren dat hervonden herinneringen niet alleen bestaan, maar ook accuraat zijn. De documentaire The Keepers is een schoolvoorbeeld van de wijze waarop de media invloed uitoefenen op de publieke opinie over een onderwerp als dit – en van wat we het ‘zwaan- kleef-aan-effect’* noemen. In eerdere posts beschreven we dit al naar aanleiding van de Getuigen X1-en-verder in de zaak Dutroux.

Het is niet voor niets dat de politie poogt om spectaculaire zaken als gezinsmoorden low profile te houden, al was het maar door van ‘familie-drama’s’ te spreken. In het verleden zag men na massale verslaglegging altijd een hausse aan dit soort uiterst tragische zaken optreden.** Alle melodrama in de media lijkt besmettelijk te zijn. Zo bijvoorbeeld ook suïcide en moorden. Bij bijna elke spraakmakende moord geven zich mensen aan, die er bij nader inzien niks mee te maken hebben.

Wij hebben in de wetenschappelijke literatuur nog geen uitputtende verklaring kunnen vinden voor dit fenomeen, maar kunnen ons voorstellen dat het begrip empathie er een rol in speelt. Let wel: dit betekent IN-leven en niet MEE-leven. Zelf voelen wat de ander voelt. We brachten dit begrip al ter sprake om de folie-à-deux te beschrijven die er vaak tussen DIS- therapeut en cliënt ontstaat.

Bij mensen die fantasy-prone (FP) zijn is het zich inleven in emoties van anderen een gevaarlijke exercitie, omdat er daardoor eerder bronverwarring kan optreden: heb ik het nu zelf meegemaakt, of alleen maar gelezen, op Argos gehoord, of op Netflix gezien? Het gros van de FP-personalities vraagt zich dit niet eens af, omdat de emoties die ze ervaren bij het ’terugdenken’ aan de scenes zo levensecht zijn. Zonder zich daarvan bewust te zijn confabuleren ze er een context bij die in hun levensgeschiedenis past. Dit laatste is overigens een gebruikelijke geheugen-functie en is niet voorbehouden aan mensen met veel fantasie.

In The Keepers draait het m.n. om de hervonden herinneringen van een in eerste instantie anonieme getuige in een proces in de 90er jaren: Jane Doe. Later leren we haar kennen als Jane Hargadon Wehner, een vrouw die van 1967 tot 1971 leerling was van de door katholieke geestelijken gerunde Keough highschool in Baltimore. Baltimore is een overwegend katholieke middelgrote stad in de V.S en ligt ten Noord Westen van Washington in de staat Maryland.

De werkelijke naam van deze sympathiek ogende vrouw kennende, is het mogelijk wat extra kennis over haar te vergaren, die in de serie niet wordt gedocumenteerd. Ze begon in 1981 om onbekende reden een flink aantal – veelal alternatieve – therapeuten te bezoeken. Merk op dat dit niet lang na het verschijnen van ‘Michelle Remembers’ was, het spraakmakende boek over Satanisch Ritueel Misbruik. Eén van de ‘counselors’ leerde haar via gebed in trance te gaan op een wijze die wij kennen van Paul Ingram***, een diep-gelovige politie- ambtenaar die zich tot God wendde om zich de scenes voor te kunnen stellen, waarvan zijn dochters hem beschuldigden. Meer hierover in ons boek.

Bij Jean Wehner ontstonden beelden in dialoog met haar ‘inner children’, die elk voor zich verschillende namen kregen. Uiteindelijk kwam ze op deze wijze tot de conclusie dat ze tussen haar derde en haar 12e was misbruikt door haar oom en een horde anderen. En zij niet alleen: alle tien haar zusjes en broers waren eveneens door de boosdoeners verschalkt. Iets wat haar ‘siblings’ zich overigens niet konden herinneren – maar zoals gezegd is dat feit in de wereld van de hervonden herinneraars juist een bewijs.

Geleidelijk aan begon het hervonden misbruikverleden van Jean zich ook uit te strekken tot haar schoolperiode en incorporeerde het de moord – die in 1969 plaatsvond – op een geliefde onderwijzeres, de non Zuster Cathy Cesnik, die destijds veel ophef had veroorzaakt. Het is voor ons – gezien onze theorie over de besmettelijkheid van drama’s – dan ook niet verbazingwekkend dat de herinneringen van Jean Wehner haar tot spil van deze vreselijke gebeurtenis maken.

Om een lang verhaal kort te maken: ze is ervan overtuigd dat Cesnik vermoord is, omdat ze aangifte dreigde te doen van het gruwelijke misbruik dat Jean op school onderging onder de handen van Father Joseph Maskell en een groeiend aantal anderen. Maskell, die in 2001 is overleden, zou haar ter afschrikking zelfs naar het lijk van Cesnik hebben gebracht, dat uiteindelijk pas na 2 maanden gevonden werd.

Zoals kenmerkend voor eenmaal geopende Dozen van Pandora, wordt het feit dat er in die tijd een stuk of zes andere vrouwen werden vermoord eveneens met de verdorven Father Maskell en zijn bende moordenaars in verband gebracht. De betreffende slachtoffers, immers, waren alle katholiek en er kon overal wel een vergezochte connectie met Maskell worden gevonden.

In de loop van de serie worden nog levende mogelijke verdachten besproken en geïnterviewd op een manier die vergelijkbaar is met de beschuldigingen van Maurice de Hond aan het adres van ‘de klusjesman’, in de ‘Deventer Moordzaak’. De documentairemakers voelen zich hiertoe gerechtigd, daar Jeans herinneringen worden ondersteund door 40 andere ex-leerlingen die zich inmiddels hebben gemeld met vergelijkbare verhalen.

Gezien het feit dat gelovig katholieken zijn opgevoed met mythes die niet alleen in alle opzichten de werkelijkheid tarten, maar ook een duidelijke polarisatie laten zien tussen ‘goed’ en ‘kwaad’, was deze zaak kennelijk een welkome gelegenheid om de eigen ziel wit te wassen en zichzelf aan de goede kant van de weegschaal te plaatsen. Op vergelijkbare wijze hebben we in de decennia na de oorlog de nodige fake-Joden zien optreden, waarvan de bekendste misschien wel Binjamin Wilkomirski was. Zie boek.

Kenmerkend voor het denken over misbruik, is dat men al vlug in een alles-of-niets modus schiet. Het feit dat we vraagtekens zetten bij de voorstelling van zaken in The Keepers, waarin de RK kerk wordt verweten de zaak in de doofpot te willen stoppen, wil niet zeggen dat we beweren dat misbruik niet bestaat, noch dat er soms geestelijken bij betrokken zijn. In onze ogen moeten er echter alarmbellen gaan rinkelen bij beschuldigingen die op hervonden herinneringen zijn gebaseerd. Het is heel wel mogelijk dat het misbruik door RK geestelijken heel wat minder virulent is dan wordt gesuggereerd.