29 juli 2021 ·

Dezer dagen probeert iedereen de ander te overtuigen van zijn eigen gelijk. Dat is voor velen een frustrerende bezigheid, die zelden iets oplevert. Het lijkt wel alsof de feiten die je op je ideologische tegenstander afvuurt, afstuiten op een pantser.

Dat lijkt niet alleen zo, het is zeer waarschijnlijk ook een feit. In de kennisleer en de psychologie staat het betreffende fenomeen bekend als het ‘backfire effect’. Het wordt gerekend tot de denkfouten en het bestaat eruit dat mensen de neiging hebben zich steviger op een eenmaal betrokken standpunt terug te trekken, als ze worden geconfronteerd met feiten die ermee in tegenspraak zijn.

Het effect wordt keer op keer en in verschillende situaties waargenomen. Een mogelijke verklaring ervoor is dat je zelf-gevoel te lijden heeft van de ontdekking dat je het niet bij het rechte eind hebt. De mens is meestal niet zozeer nieuwsgierig naar wat waar is, als naar wat dat voor hem betekent.

Zo hangt het backfire effect zowel samen met de ‘confirmation bias’: het alleen openstaan voor bevestiging van wat je toch al denkt – en met ‘cognitieve dissonantie’: het proberen de spanning te reduceren die ontstaat als je gelijktijdig aan twee elkaar uitsluitende ideeën blootstaat. E.e.a. vindt overigens voornamelijk onbewust plaats en behoort in die zin tot het domein van de irrationaliteit.

In Femke Louise hebben we vorig jaar een voorbeeld gezien van iemand die durfde van mening te veranderen in het zicht van nieuwe feiten over de corona-pandemie. Ze kan daarvoor niet genoeg geprezen worden! Maar het is ook interessant te bedenken wat precies maakte dat dit voor haar tot de mogelijkheden behoorde. Dat is in onze ogen het respect dat Diederik Gommerts uitstraalde. Het feit dat hij haar ideeën serieus nam en niet afdeed als ‘belachelijk’. Daar kunnen we nog heel wat van leren!