L’enfer c’est toi-même

11 april 2021

Hoewel de filosoof Jean Paul Sartre niet gediend was van de Nobelprijs, heeft zijn uitdrukking ‘L’enfer, c’est les autres’ een mainstream status als tegeltjeswijsheid verworven. Iets wat voor Sartre zelf dan weer het voorportaal van de hel zou betekenen. Zo is de hel voor de in vrede levende en naar decadentie neigende westerse mens soms eenvoudigweg wat je er zelf van maakt. Wij willen hier betogen dat dat alles te maken heeft met zingeving.

Het laatste wat ‘overlevers’ willen is hun eigen hel verlaten, sneerden we aan het eind van de vorige post. Deze opmerking kwam voort uit frustratie over het feit dat SRM-adepten zich met hand en tand verzetten tegen een vriendelijker interpretatie van hun ervaringen. Een interpretatie die een uitweg zou kunnen bieden uit de verschrikking waarin zij leven.

Maar het probleem is nu juist dat mensen geneigd zijn subjectieve ervaringen als objectieve feiten te zien, die buiten henzelf plaatsvinden of hebben plaatsgevonden. Zo is het zelfs voor psychologen die er hun levenswerk van hebben gemaakt om het geheugen te bestuderen, bijna ondoenlijk om te accepteren dat hun eigen geheugen niet 1 op 1 ‘waar’ is. Wat ze in het algemeen over het geheugen weten heeft geen vat op de overtuiging dat hun eigen herinneringen de juiste zijn.

In de sociale psychologie noemt men deze kortsluiting ‘momentaan realisme’. Volgens hoogleraar forensische psychologie Harald Merckelbach zou dit fenomeen mogelijk ten grondslag liggen aan de nachtmerrie-achtige scenario’s waardoor hervonden herinneringen worden gekenmerkt. In verschillende publicaties wijst hij op het verband tussen slaapstoornissen enerzijds en dissociatie en fictieve herinneringen anderzijds. De slaapstoornis betreft bijvoorbeeld een gedeeltelijk ontwaken tijdens de REM-slaap, waarin het lichaam volledig is lamgelegd, maar het droomleven overuren maakt. Halfwakker wordt de betrokkene overmand door zijn droom, zonder zich eraan te kunnen ontworstelen. Merckelbach is voor het eerst op deze zeer beangstigende ervaring opmerkzaam gemaakt door een onderzoekster naar ‘alien abductees’.

Deze Susan Clancy beschrijft in haar proefschrift hoe bovenbeschreven subjectieve ervaringen voor de betrokkene aanleiding kunnen zijn tot het zoeken naar een objectieve verklaring. Afhankelijk van conditionering door culturele scripts als films en boeken wordt een verschillende betekenis verleend aan de gebeurtenis. Die betekenisgeving markeert vervolgens de weg die men inslaat bij het uitdiepen ervan.

Drie wegen blijken de huidige mens daartoe globaal ter beschikking te staan:
1) Een vorig leven heeft zich aan je opgedrongen en wil je wat zeggen.
2) Je bent door buitenaardse wezens ontvoerd en tot onderzoeksobject gemaakt en
3) De beelden getuigen van een verleden dat niet was wat het lijkt.

Het feit dat de speurtocht langs elk van deze wegen leidt tot het hervinden van gruwelijke herinneringen onthult het wezenskenmerk, de ‘raison d’être’, van de resulterende verhaallijn: men is de held, om wiens queeste het allemaal draait in de mythe. Mythes zeggen de mens wie hij is, hoe en waarom het zo gekomen is en wat zijn betekenis is in deze wereld. Overal ter wereld hebben mythes een gelijkluidende thematiek. En het is mooi meegenomen dat de held uiteindelijk alles overwint. Je zou hem een regelrechte ‘overlever’ kunnen noemen.