25 mei 2021 ·
CATHARSIS: DE GLOBALE GESCHIEDENIS
Eerste van een serie over emoties.
Misschien meer nog dan door misconcepties over het geheugen drijft DIS-therapie op misconcepties over emoties. Er wordt door therapeuten volledig voorbijgegaan aan de wetenschappelijke kennis die men inmiddels over dit onderwerp heeft vergaard. Daardoor lijkt de therapie meer op demonologisch geïnspireerd exorcisme dan op de ‘evidence based (EB)’ procedure die ze zegt te zijn.
Het begrip catharsis, of ‘afreageren’ is oorspronkelijk afkomstig van Plato en Aristoteles. Het duidt op een emotionele zuivering of loutering. Het is op hetzelfde principe gebaseerd als het ‘purgeren’: in die vorm nauwelijks meer courante methodes als aderlaten, bloedzuigers zetten en het opwekken van de braakreflex.
De onderliggende intuïtie (de humoraal theorie) was dat er in het lichaam vier sappen voorkwamen : bloed, slijm, zwarte gal en gele gal. De onderling verschillende verhoudingen van deze sappen bepaalden het persoonlijkheidstype. Een overdaad van één dezer sappen veroorzaakte lichamelijke of psychische klachten en dan diende er gepurgeerd te worden om het evenwicht* te herstellen.
Freud en tijdgenoten hebben het idee van de psyche als een hogedrukpan avant la lettre toegepast op het door hen geponeerde ‘dynamisch onbewuste’, een soort bemoeizuchtige verzamelbak van onaangename/traumatische herinneringen, (de daaraan verbonden) emoties, verboden wensen en zonden. Net als bij de Oude Grieken duidde psychische lijden voor Freud op een een overdaad – maar dan aan verborgen emoties die via raadselachtige signalen te kennen gaven dat ze er ook nog waren.
De therapeut kan de betekenis van deze geheimtaal achterhalen – denkt hij – door emotionele uitwisselingen tussen hem en de cliënt te duiden als een ‘reenactment’ (heropvoering) van een in vroeger tijden beleefde scene. Dat het ook een reactie kan zijn op het heden, komt niet bij hem op. Op overdracht en tegenoverdracht gaan we later uitgebreider in.
Het begrip ‘catharsis’ zoals dat in de psychodynamische praktijk wordt gebruikt is er op gericht verborgen emoties aan het licht te brengen en te duiden. Door lucht te geven aan de overdaad aan emoties, zouden deze geleidelijk aan minder heftig worden en in het bewustzijn van de cliënt kunnen worden geïntegreerd.
DIS-therapieën in Nederland berusten voor het merendeel op ‘exposure’ (blootstelling) van heftige gevoelsbewegingen. Als zodanig vormen ze een voortzetting van praktijken en taferelen gedurende de sensitivity training: 80 naakte vrouwen in een gymzaal huilen, gillen, schreeuwen, slaan met mattenkloppers op kussens of verscheuren telefoonboeken om hun walging, angst en kwaadheid op het patriarchaat ‘af te reageren’. Het kunnen met recht ‘hysterische taferelen’ worden genoemd.
Maar helpt het ook? Raak je de scherpe kantjes van emoties kwijt, door eens flink op een boksbal te slaan (een methode die door ouders soms wordt ingezet bij ‘agressieve’ kinderen)?Onderzoek wijst uit dat de ‘stiff upper lip’ een vruchtbaarder manier is om emoties in te kaderen. Boosheid, angst, verdriet, woede en walging vlammen op als een vuur, als je er lucht aan geeft. Dit maakt de gevoelsuitingen in de ogen van zowel cliënt als therapeut deste waarachtiger en valideert de gedachte dat ze veroorzaakt zijn door de inwerking van een verborgen trauma. In een volgende post meer over het tot stand komen van emoties.
* Tegenwoordig gaan we ervan uit dat het lichaam – via diverse goed op elkaar afgestelde feedbacksystemen – zelfstandig streeft naar ‘homeostase’, of evenwicht. Het is dus niet nodig, bijvoorbeeld, het lichaam voor veel geld te ‘ontslakken’ of te ‘reinigen’
.
