10 juni 2021

.Het is goed gedocumenteerd dat de waarderingscijfers voor praat-therapie stijgen, naarmate er meer ‘rapport’ is tussen cliënt en therapeut en als de therapeut invoelend en begrijpend is. Veel cliënten beschrijven de therapeutische relatie achteraf als een soort alles-absorberende vriendschap. (Wijzelf spreken liever van een ‘folie-à-deux’). Anderen vereren hun therapeut.

In die zin is de therapeutische relatie een ‘compensatory relation’. Een relatie dus die COMPENSEERT voor gebrek aan, of verlies van, andere relaties. Dit feit maakt dat de therapeutische relatie het in zich heeft bestaande relaties te overschaduwen. Er zijn echter meer negatieve consequenties van een als bevredigend ervaren relatie met de therapeut. De kans is namelijk aanzienlijk dat gebrek aan substantiële vooruitgang aan tegenwerkende krachten binnen de cliënt wordt geweten. Daarmee wordt voorbijgegaan aan eventuele mankementen in de therapie. Deze wordt immers hogelijk gewaardeerd? De nadruk wordt in zulke gevallen gelegd op meta-processen als ‘inzet’ (commitment), ‘ontwijken’ of ‘denial’ van de cliënt, m.n. op momenten dat deze aarzelt om zich volkomen aan te passen aan het referentiekader van de therapeut. Een aarzeling die niet hoeft te verbazen. Want de opzet van de therapie waarover wij het hebben is vaak een regelrechte transformatie of bekering. Zoals een larve in een imago verandert.

Antropologen beschrijven primitieve en minder primitieve samenlevingen, waarin individuele pathologie wordt beschouwd als een symptoom van ziekte van de gemeenschap. Dit lijkt voor een aantoonbaar lichamelijke aandoening niet de meest geschikte invalshoek, hoewel niet te ontkennen valt dat de gezondheidseffecten van luchtvervuiling en infectieziektes, vectoren zijn die meer met de groep dan met het individu te maken hebben.

De verhouding tussen ‘nature’ (je erfelijk materiaal) en ‘nurture’ (invloeden van buitenaf) speelt ook bij psychiatrische aandoeningen. Het is echter maar zeer de vraag of psychisch leed – zonder duidelijke lichamelijke basis – gebaat is bij therapie die een voorkeurspositie opeist binnen het sociale netwerk van de cliënt. En die daarmee mogelijk helende contacten wegdrukt.*

In een vorige blog beschreven we de mens primair als een groepsdier. De samenlevingsverbanden waarbinnen men opgroeit creëren een kleine, veilige wereld van vertrouwde banden binnen de complexe maatschappij. Ze vormen de springplank naar bredere maatschappelijke lagen van waaruit je je verder kunt ontwikkelen. Veel psychische klachten lijken voort te komen uit het feit dat dit vangnet hetzij minder goed functioneert, ofwel niet voldoende wordt ervaren door de mens in distress.

De eerste psychotherapeuten waren artsen. Misschien mede daardoor werd het psychotherapeutisch proces gedefinieerd in termen van ‘genezing van de geest (of zelfs de ziel)’ en heeft er nooit discussie bestaan over het feit dat psychotherapie zich richtte op het individu – en niet op diens sociale omgeving**. Deze keuze is niet gemotiveerd, maar paradigmatisch****. Het zal daarom een taai gevecht worden de rituele zoektocht naar onbekende elementen in het innerlijk leven om te buigen naar een therapie die de directe sociale omgeving van de cliënt een belangrijke rol laat spelen in diens heling.

Daarom bijten we in een volgende post de spits af met een pleidooi voor vangnet-therapie.

* https://psycnet.apa.org/record/1993-18515-001

** Op gezins- en relatietherapie na.

***Een paradigma is een overheersend denkkader of verklaringsmodel. Als dat tegen de grenzen van zijn mogelijkheden aanloopt, wordt het tijd voor een paradigma-wisseling. Een zeer bekende is die van het omschakelen van een geocentrisch naar een heliocentrisch model van ons sterrenstelsel. In het eerste draaien zowel de planeten, als de zon en de maan in concentrische cirkels om de aarde. Je zou de vergelijking kunnen trekken tussen de aarde en een individuele cliënt, die in praat-therapie centraal staat. In het heliocentrische model staat de zon centraal en draaien planeten daar omheen. De aarde is slechts één van die planeten. De vergelijking met vangnet-therapie gaat enigszins op, omdat cliënt aarde slechts onderdeel is van het sterrenstelsel – en niet het middelpunt. De zon, waar het allemaal om draait, is in deze vergelijking niet de therapeut. Sommige mensen zullen hem God noemen. Het blijft echter vrij in deze levenskracht iets anders te zien.

Addendum

21 september 2022.

Vandaag sprak hoogleraar Elisa van Ee haar oratie ‘Nieuw Licht‘ uit: over het inschakelen van de sociale omgeving bij het herstel van mensen die getraumatiseerd zijn.* Hoopvol! We proberen de tekst zo spoedig mogelijk in handen te krijgen.

*https://www.ggznieuws.nl/oratie-geef-naasten-centrale-rol-in-behandeling-getraumatiseerde-patienten/